Η πορεία προς την εξατομίκευση και την αυτο-ανακάλυψη.

Tο αντίθετο εσωτερικό φύλο:

Όταν κάποιος, κατά την πορεία της εξατομίκευσής του, συναντήσει και έρθει αντιμέτωπος με τη σκιά του (που σημειωτέον είναι έργο ζωής), αργά ή γρήγορα θα βρεθεί μπροστά σ’ ένα άλλο αρχέτυπο του προσωπικού του ασυνείδητου. Θα συναντήσει την εσωτερική γυναίκα αν είναι άντρας ή τον εσωτερικό άντρα αν είναι γυναίκα….

Το αρχέτυπο του ιερού γάμου (δηλαδή η ένωση των αντιθέτων),
απεικονίζεται εδώ σε ένα ινδικό γλυπτό ως οι θεότητες Σίβα και Παρβάτι.

Η λειτουργία του ασυνείδητου σε σχέση με το συνειδητό είναι αντισταθμιστική.
Οπότε, επειδή στο συνειδητό ενός ατόμου επικρατούν τα χαρακτηριστικά του φύλου του, στο υποσυνείδητο του επικρατούν αυτά του αντίθετου φύλου. «Στο ασυνείδητο κάθε άντρα βρίσκεται κρυμμένη μια γυναικεία προσωπικότητα και σε αυτό κάθε γυναίκας μια αντρική προσωπικότητα» έγραφε ο Γιουνγκ και ονόμασε τις κρυμμένες προσωπικότητες Άνιμα και Άνιμους αντίστοιχα.

Τα αρχέτυπα του Άνιμους και της Άνιμα εμφανίζονται στο συνειδητό είτε με προβολή είτε με ταύτιση. Όταν προβάλλονται σε κάποιο υπαρκτό πρόσωπο του άλλου φύλου έχουμε τον αποκαλούμενο κεραυνοβόλο έρωτα. Η Άνιμα είναι αυτό που θα λέγαμε η ιδανική εικόνα που έχει ένας άντρας για μια γυναίκα. Με την αρνητική της μορφή ενσαρκώνεται στην ακολασία, στη μοιραία γυναίκα, που με τη γοητεία της «σέρνει τον άντρα από τη μύτη». Η λογοτεχνία και η θεματολογία του κινηματογράφου είναι γεμάτη από τέτοιες μορφές. Η γερμανική ταινία του 1930 του Josef von Sternberg, «ο Γαλάζιος Άγγελος», διηγείται τον έρωτα ενός αυταρχικού καθηγητή για μια τραγουδίστρια του καμπαρέ. Η τραγουδίστρια χρησιμοποιεί τη γοητεία της για να εξευτελίζει τον καθηγητή, ενώ με τη θετική της μορφή εμφανίζεται ως η μούσα, η ιδανική γυναίκα. Είναι η Βεατρίκη του Δάντη, η θεά Ίσιδα στο όνειρο του Απουήλιου, η Σουναμίτιδα από το Άσμα Ασμάτων. Αντίστοιχα ο Άνιμους εμφανίζεται στα όνειρα ή τις προβολές των γυναικών σαν ο ιππότης, ο αθλητικός κυνηγός της περιπέτειας, ο γοητευτικός ληστής ή και σαν την επικίνδυνη μορφή του Κυανοπώγωνα, που σκότωνε κρυφά τις γυναίκες του. Στη θετική του πλευρά ο Άνιμους, προσωποποιεί το πνεύμα πρωτοβουλίας, το θάρρος, την τιμιότητα. Στην αρνητική του την ισχυρογνωμοσύνη, την προσκόλληση σε απόλυτες ιδέες, την έλλειψη ευελιξίας. Σε κάθε περίπτωση ο Άνιμους και η Άνιμα είναι μορφές μάλλον δαιμονικές, υπερβατικές, παρά ανθρώπινες. Η διαδικασία της εξατομίκευσης προχωράει στο δρόμο που χαράζουν οι εσωτερικές συγκρούσεις.
Ο Γιουνγκ είχε κατανοήσει πως η λύση δεν βρίσκεται στην επικράτηση του ενός πόλου της σύγκρουσης, ή στην καταπίεση της ίδιας της σύγκρουσης, αλλά στη συμφιλίωση των αντιθέτων στο «conjunction oppositorum», ένα είδος εσωτερικού «ιερού γάμου». Πρόκειται για την ανάδυση μιας τρίτης δύναμης που υπερβαίνει την ένωση των αντιθέτων, μιας μεταμορφωτικής δύναμης. Η ένωση με την εσωτερική γυναίκα και τον εσωτερικό άντρα, αντιστοίχως, προϋποθέτει την απόσυρση των προβολών του Άνιμους ή της Άνιμα πάνω στους άλλους και την απελευθέρωση από την ταύτιση μαζί τους.

Όπου γίνει η δημιουργική αυτή επαφή, και αν διατηρηθεί, ένα νέο είδος ενέργειας περνάει μέσα από τον άνθρωπο. Αυτό δεν σημαίνει ότι ο άνθρωπος που μέσα του ρέει αυτή η ενέργεια ζει ένα βίο νηνεμίας. Αντιθέτως, είναι υποχρεωμένος να παλεύει και να αγωνιά στο επίπεδο του συνηθισμένου κόσμου, ίσως και περισσότερο από πριν. Ωστόσο δεν αγωνίζεται μάταια. Νέοι και δημιουργικοί πίδακες δραστηριότητας αναβλύζουν από τα βάθη του. Και μέσα σε όλο αυτόν τον αγώνα του, ο άνθρωπος διαπιστώνει ότι χρησιμεύει σαν κανάλι που από μέσα του περνούν «δημιουργικά ύδατα» για να διοχετευτούν στη ζωή.

Η συνάντηση με τον Εαυτό.

Κατά την ένωση, λοιπόν, με τον εσωτερικό άντρα ή τη γυναίκα αντίστοιχα, η γυναίκα μπορεί πλέον να εντάξει στη συνειδητή της στάση τα στοιχεία της δύναμης, της αποφασιστικότητας και του θάρρους που πρόβαλλε ως τότε στους άντρες, ενώ ο άντρας να αποκτήσει τις θηλυκές ποιότητες της δεκτικότητας και της ευελιξίας. Τότε το ασυνείδητο αλλάζει όψη και παρουσιάζεται με τη μορφή των συμβόλων του Εαυτού.

Tο “εαυτό” δεν απεικονίζεται πάντα με ένα ανώτερο και γέρικο ον.
Αριστερά αναπαράσταση ενός ονείρου από τον Πέτερ Μπιρκχάουζερ όπου παρουσιάζεται σαν νέος.
Το στρογγυλό αντικείμενο με μορφή ηλίου είναι το σύμβολο ολότητας καθώς και τα τέσσερα χέρια.
Το αγόρι είναι μαύρο εξαιτίας της νυχτερινής (δηλαδή ασυνείδητης) προέλευσής του.

Ο Εαυτός, ο πιο βαθύς πυρήνας της ψυχής, στα όνειρα μιας γυναίκας παρουσιάζεται με τη μορφή ενός ανώτερου θηλυκού όντος όπως μιας ιέρειας, μάγισσας, θεάς κ.ά. Στους άντρες μπορεί να πάρει τη μορφή του γέρου σοφού, του γκουρού, του ιεροφάντη κ. ά. Επίσης, πιο σπάνια, μπορεί να πάρει τη μορφή ενός αρωγού ζώου γνωστού από τα παραμύθια, ή μιας πέτρας, ενός πολύτιμου λίθου.

Είναι φανερή εδώ η σύνδεση του Εαυτού (του εσώτερου πυρήνα της ψυχής) με τη φιλοσοφική λίθο των αλχημιστών. Ο Μοριένους, Άραβας αλχημιστής, λέει: «Αυτή (η φιλοσοφική λίθος) έχει βγει από εσάς. Εσείς είστε το ορυκτό της και βρίσκεται μέσα σας. Ή, για να εκφράσουμε με σαφήνεια τα πράγματα, αυτοί (οι αλχημιστές) την παίρνουν από εσάς. Μόλις το καταλάβετε, η αγάπη κι η επιδοκιμασία της πέτρας δεν θα πάψουν να μεγαλώνουν μέσα σας. Να ξέρετε ότι αυτό είναι αναμφισβήτητα αληθινό».
Με τη μορφή του Κοσμικού Ανθρώπου, ο Εαυτός παρουσιάζεται σε πάμπολλους μύθους και θρησκευτικές διδασκαλίες ως η θεϊκή και επιβοηθητική δύναμη. Οι μύστες της Ανατολής αλλά και οι Γνωστικοί της Δύσης κατάλαβαν ότι ήταν μάλλον μια εσωτερική ψυχική εικόνα, παρά μια αντικειμενική πραγματικότητα. Σύμφωνα με μια ινδική παράδοση, ζει μέσα στον άνθρωπο και αποτελεί τη μόνη αθάνατη πλευρά του. Αυτός ο εσωτερικός Μεγάλος Άνθρωπος οδηγεί το άτομο έξω από το δημιουργημένο κόσμο για να αποκαταστήσει και πάλι την αιωνιότητα της αρχέγονης σφαίρας του. Μπορεί όμως να παίξει το λυτρωτικό του αυτό ρόλο, μόνο εφόσον ο άνθρωπος τον αναγνωρίσει και αφού ξυπνήσει από τον ύπνο του, του επιτρέψει να τον οδηγήσει.

Στον Κοσμικό Άνθρωπο κρύβεται το νόημα της ζωής.

Σύμφωνα με πολλούς μύθους ο Κοσμικός Άνθρωπος αποτελεί και τον τελικό σκοπό της ζωής, το λόγο ύπαρξης της Δημιουργίας. Λέει ο Μάιστερ Έκχαρτ: «Όλα τα δημητριακά τείνουν προς το στάρι, όλοι οι θησαυροί προς το χρυσάφι, όλα τα πλάσματα προς τον άνθρωπο». Βέβαια ο παραπάνω ορισμός παρά την υπερβολή του απηχεί μια ψυχολογική πραγματικότητα, στο βαθμό που η εξωτερική πραγματικότητα υπάρχει αναφορικά με μια συνείδηση που την αντιλαμβάνεται και την φωτίζει σαν τέτοια. Στη Δύση ο Κοσμικός Άνθρωπος ταυτίστηκε συχνά με τον Χριστό, ενώ στην ανατολή με τον Κρίσνα ή τον Βούδα. Άλλοτε πάλι ο Εαυτός παίρνει τη μορφή του ερμαφρόδιτου ή του βασιλικού ζευγαριού.

Η πλέον γνωστή εικόνα το Εαυτού (Ταυτού) και αυτή που ασκούσε ιδιαίτερη γοητεία στον Γιούνγκ, είναι η Μαντάλα. Μαντάλα στα Σανσκριτικά σημαίνει ιερός κύκλος. Είναι όμως κάτι περισσότερο από κύκλος. Ο Γιουνγκ λέει: «Υπάρχουν αμέτρητες παραλλαγές αυτού του μοτίβου… αλλά όλες βασίζονται στον τετραγωνισμό του κύκλου…. Είναι ένα είδος κεντρικού σημείου στο εσωτερικό της ψυχής, με το οποίο σχετίζεται το καθετί, όπου όλα είναι ταχτοποιημένα, και που από μόνο του είναι μια πηγή ενέργειας».

Ο «τετραγωνισμός του κύκλου», ένα από τα παλιά άλυτα μαθηματικά προβλήματα, εδώ συμβολίζει την ενσάρκωση της θεϊκής φύσης του ανθρώπου στην υλικότητα. Αν εμφανιστεί το αρχέτυπο του Εαυτού στην προσωπική ζωή κάποιου (συνήθως στο δεύτερο μισό της ζωής), προσφέρει μια πηγή νοήματος για την ύπαρξη και τη ζωή.
Βέβαια η πορεία της εξατομίκευσης δεν είναι γραμμικά προσδιορισμένη, όπως, για περιγραφικούς λόγους, παρουσιάστηκε. Δεν θα μπορούσε να πει κανείς: «τώρα εξατομικεύτηκα, προχωράω στο επόμενο». Όχι. Είναι μια διαρκής επικοινωνία με τα βάθη του ασυνείδητου, με το σύνολο του εαυτού μας. Τα σύμβολα ή αναδύονται αυθόρμητα ή δεν αναδύονται καθόλου. Σημαντικό στάδια στην πορεία αποτελεί η κατανόηση των μεταμορφωτικών συμβόλων. Αν αυτή λείπει τότε θα έχουμε μεν μια ωρίμανση του ατόμου και ενδεχομένως μια εναρμόνιση της νοητικής του στάσης με τον εαυτό του, η οποία όμως δεν θα είναι συνειδητή. Συχνά οι κρίσιμες φάσεις της πορείας συνοδεύονται από «συγχρονιστικά» γεγονότα, που βοηθούν το άτομο να συνδέσει την εσωτερική με την εξωτερική του ζωή.

Τέλος, πρέπει να επισημάνουμε ότι η εξατομίκευση είναι μια άκρως προσωπική υπόθεση, και γι’ αυτό ζωντανή. Σε κάθε δε περίπτωση η όποια μίμηση, την απονεκρώνει…. Ενώ η σύνδεση με την πραγματική εμπειρία και την προσωπική αυθεντικότητα την ξυπνάει.

«Καλλιεργητές» του ασυνείδητου

Τελειώνοντας ας παραθέσουμε ένα απόσπασμα του ίδιου του Γιούνγκ: «Εκείνοι που ζουν σε κοινωνίες με βάσεις πιο σταθερές από τις δικές μας, καταλαβαίνουν ευκολότερα πως είναι ανάγκη να απαρνηθούμε τα ωφελιμιστικά σχέδια που γεννά το συνειδητό πνεύμα μας για να επιτρέψουμε στο εσωτερικό μας «Είναι» ν’ αναπτυχθεί. Μια μέρα συνάντησα μια γυναίκα κάποιας ηλικίας, που επειδή αναλώθηκε σε εξωτερικές υποθέσεις, δεν είχε κατορθώσει τίποτα σπουδαίο στη ζωή της. Είχε κατορθώσει ωστόσο να συνεννοείται με ένα σύζυγο με δύσκολο χαρακτήρα, και η ίδια να φτάσει στην ψυχολογική ωριμότητα. Όταν μου παραπονέθηκε πως δεν έκανε τίποτα στη ζωή της, της αφηγήθηκα μια ιστορία του σοφού κινέζου Σουάνγκ -Τσού. Κατάλαβε αμέσως και ησύχασε». Να η ιστορία: Ένας πλανόδιος ξυλουργός, που τον έλεγαν Πέτρο, είδε στα ταξίδια του, μια παλιά βελανιδιά γίγαντα, κοντά σε ένα ακατέργαστο βωμό. Ο ξυλουργός είπε στον παραγιό του που θαύμαζε τη βελανιδιά : «Να ένα άχρηστο δέντρο. Αν το ‘καναν καράβι, θα σάπιζε αμέσως. Αν το ‘καναν εργαλεία θα ‘σπαγαν. Τίποτε χρήσιμο δε μπορείς να φτιάξεις μ’ αυτό το δέντρο. Να γιατί μπόρεσε να γεράσει τόσο!». Στο χάνι όμως, την ίδια νύχτα, ο ξυλουργός είδε τη βελανιδιά στο όνειρό του και το δέντρο του είπε: «Γιατί με συγκρίνεις με τα καλλιεργημένα σας δέντρα, όπως τ’ ασπράγκαθο, την αχλαδιά, την πορτοκαλιά, τη μηλιά κι’ όλα τ’ άλλα καρποφόρα δέντρα; Πριν ακόμα ωριμάσουν οι καρποί τους, οι άνθρωποι τ’ αφανίζουν, σπάνε τα κλαριά τους και τα κλωνιά τους. Οι καρποί που δίνουν τα βλάπτουν, και δε χαίρονται τη ζωή μέχρι το φυσικό τους τέλος. Έτσι γίνεται παντού και γι’ αυτό προσπάθησα πριν από πολύ καιρό να γίνω ολότελα άχρηστο. Δύστυχε θνητέ ! Πιστεύεις πως αν ήμουν χρήσιμο, θα μ’ άφηναν να κάνω τέτοιο μπόι; Ωστόσο συ και γω, είμαστε κι οι δύο δημιουργήματα, και με ποιο δικαίωμα ένα δημιούργημα δικάζει ένα άλλο; Ώ άχρηστε θνητέ, τι ξέρεις εσύ για το ανωφέλευτο των δέντρων».
Ο ξυλουργός ξύπνησε, συλλογίστηκε αυτό το όνειρο, κι αργότερα, όταν ο παραγιός του τον ρώτησε γιατί υπήρχε μονάχα αυτό το δέντρο για να προστατεύει το βωμό απάντησε: «Σώπα, ας μη μιλάμε πια γι’ αυτό. Αυτό το δέντρο φύτρωσε εκεί επίτηδες, γιατί παντού αλλού, οι άνθρωποι θα το είχαν βλάψει. Αν δεν ήταν το δέντρο του βωμού, θα το είχαν ίσως κόψει».
Είναι φανερό ότι ο ξυλουργός είχε καταλάβει ότι εκπληρώνοντας απλώς τον προορισμό σου, αυτό είναι το μεγαλύτερο κατόρθωμα του ανθρώπου, κι ότι ο ωφελιμισμός πρέπει να υποχωρεί στις απαιτήσεις της ασυνείδητης ψυχής. Αν εκφράσουμε αυτή τη μεταφορική έννοια με ψυχολογικούς όρους , το δέντρο συμβολίζει την πορεία προς την εξατομίκευση και δίνει ένα μάθημα στο κοντόθωρο Εγώ μας. ”

ΠΗΓΕΣ: C.G.Jung: Gesammelte Werke, Valter verlag Olten, Sw
Dawn Kolokithas: Symbols of Transformation, Journal Gnosis No 10
Μαρί Λουίζ φον Φραντς: Η διαδικασία της Εξατομίκευσης, Αρσενίδη
Π.Ο. Μάρτιν: Ένα Πείραμα σε Βάθος, Σπαγειρία
Καρλ Γ. Γιουνγκ: 4 Αρχέτυπα, Ιάμβλιχος
Μανουελ Σώχ: Τα χαρίσματα θεραπεύουν
Μανουελ Σώχ: Frei Sein
Γεώργιος Γκουρτζίεφ: Τα όλα και τα πάντα

Πηγή: ygeiasorama.gr