Γεώργιος Ιβάνοβιτς Γκουρτζίεφ: ο μεγάλος Έλληνας μυστικιστής

Γ.Ι. Γκουρτζίεφ (13 Ιαν' 1866 – 29 Οκτ' 1949).

O Γεώργιος Ιβάνοβιτς Γκουρτζίεφ, Έλληνας από την Αρμενία, θεωρήθηκε από κάποιους ως ο μεγαλύτερος μυστικιστής δάσκαλος όλων των εποχών. H απελευθερωτική του σκέψη έδωσε κορυφαία θέση στην εσωτερική φιλοσοφία στη δεκαετία του ’20 και προετοίμασε το δρόμο για τις κλασικές σήμερα τεχνικές της ομαδικής θεραπείας και των ομάδων ψυχολογικής υποστήριξης.

Α.Ρ. Οράζ (1873 – 1934)

ΤΟ 1922, ο διακεκριμένος Λονδρέζος λόγιος Α.Ρ. Οράζ συγκλόνισε την ακαδημαϊκή κοινότητα, ανακοινώνοντας ότι θα πουλούσε το περιοδικό του Νέα Εποχή και ότι θα μετακόμιζε στη Γαλλία. Αιφνιδίασε ακόμα περισσότερο τους φίλους του όταν δήλωσε ότι σκόπευε να εγκαταλείψει οριστικά την επιτυχημένη καριέρα του λογίου και του εκδότη για να γίνει μαθητής ενός άσημου Έλληνα μυστικιστή, ο οποίος ονομαζόταν Γεώργιος Γεωργιάδης ή Γκουρτζίεφ. H έκπληξη ωστόσο που προκάλεσε η απόφαση του Οράζ σε μερικούς ανθρώπους δεν ήταν τίποτα μπροστά στην έκπληξη που ένιωσε ο ίδιος όταν έφτασε στο Ινστιτούτο για την Αρμονική Εξέλιξη του Ανθρώπου που είχε ιδρύσει ο Γκουρτζίεφ, στο Φοντενεμπλό της Γαλλίας. Μόλις έφτασε στο Ινστιτούτο, ο Γκουρτζίεφ του έδωσε ένα φτυάρι και του είπε να σκάψει τον κήπο. Παρά το γεγονός ότι ένιωσε απέραντη αμηχανία, ο Οράζ υπάκουσε και εκτέλεσε την εργασία.
Οι μέρες περνούσαν και ο Οράζ μάταια περίμενε ένα σημάδι διαφορετικής υποδοχής και μεταχείρισης. Το γεγονός ότι ήταν ασυνήθιστος στη χειρωνακτική εργασία σε συνδυασμό με το ότι πέρναγε όλη τη μέρα του σκάβοντας τον κήπο, ήταν τόσο εξουθενωτικό που συχνά αποσυρόταν στο δωμάτιό του για να συγκρατήσει τα δάκρυα που ανέβαιναν στα μάτια του από την εξάντληση και την αυτολύπηση.

Πνευματική αναγέννηση

Ύστερα από αρκετές μέρες ψυχικής αναταραχής, ο Οράζ ένιωσε να συμβαίνει μέσα του μια τεράστια αλλαγή. Ξαφνικά η χειρωνακτική εργασία δεν του φαινόταν πια και τόσο απωθητική. Αντίθετα, απόκτησε γι’ αυτόν ένα ιδιαίτερο νόημα. Έτσι, αποφάσισε να καταβάλει μεγαλύτερες προσπάθειες για να επιτύχει την εργασία που του είχε ανατεθεί στη διαμόρφωση του κήπου και άρχισε μάλιστα να απολαμβάνει το σκάψιμο. Μια εβδομάδα αργότερα ο Γκουρτζίεφ τον πλησίασε και του είπε: «Νομίζω ότι αρκετά έσκαψες, Οράζ. Ας πάμε στην καφετέρια να πιούμε έναν καφέ».

O πραγματικά σκληρός τρόπος με τον οποίο ο Γκουρτζίεφ μεταχειρίστηκε τον Οράζ, του προκάλεσε αυτό που ο Γκουρτζίεφ περιέγραφε ως ένα είδος «έκστασης της παρούσας στιγμής». O Γκουρτζίεφ κατάλαβε ότι ο Οράζ –η ζωή του οποίου περιστρεφόταν γύρω από λογοτεχνικούς και ακαδημαϊκούς κύκλους– ζούσε κυρίως με το μυαλό. Για να επιφέρει μια ισορροπία, του επέβαλε έντονη σωματική εργασία, στα πλαίσια μιας απόπειρας να τον ταρακουνήσει και να τον κάνει να απαλλαγεί από τον συνηθισμένο τρόπο ζωής του.

Αντί να σκέφτεται με λέξεις και εικόνες ο Οράζ τώρα πια ανακάλυπτε ότι ήταν ικανός να συγκεντρώνεται στο “εδώ και τώρα” της επίπονης σωματικής προσπάθειας. Η προσοχή του συγκεντρωνόταν αποκλειστικά και μόνο σε ό,τι προσλάμβαναν οι αισθήσεις του.

Απερίσπαστος από κάθε διανοητική εργασία, έμαθε να ζει ολοκληρωμένα την κάθε στιγμή. O Οράζ πέτυχε τη μεταμόρφωση του εαυτού του μέσω του μόχθου – κάτι που θα γινόταν το σήμα κατατεθέν του ιδιόρρυθμου πνευματικού δόγματος του Γκουρτζίεφ. Τα επόμενα χρόνια πάρα πολλοί μαθητές του Γκουρτζίεφ απόκτησαν αυτή την καταλυτική εμπειρία.

Η διαδικασία της αφύπνισης

Σύμφωνα με τον Γκουρτζίεφ, όταν επιλέγει κάποιος την πνευματική ατραπό χρειάζεται να καταβάλει όχι απλή προσπάθεια, αλλά υπερπροσπάθεια. O ίδιος καθόριζε το νόημα της “υπερπροσπάθειας” ως εξής: κάποιος ταξιδιώτης γυρίζει στο σπίτι του ύστερα από ένα μεγάλο διάστημα απουσίας. Είναι νύκτα· ο καιρός βροχερός· ο άνεμος παγερός και θυελλώδης. O κουρασμένος ταξιδιώτης σκέφτεται με αγαλλίαση τη θαλπωρή του σπιτιού του, το τζάκι που καίει, τα αγαπημένα πρόσωπα που τον περιμένουν. Επιστρέφει ύστερα από μεγάλο και κουραστικό ταξίδι. Ξαφνικά βλέπει το σπίτι να ξεπροβάλλει φωτισμένο μέσα από το δάσος, λες και τον καλωσορίζει από μακριά. Επιταχύνει το βήμα του για να φτάσει όσο πιο γρήγορα μπορεί. Κανείς δεν θα τον κατηγορήσει αν μπει σ’ αυτό ύστερα από τόσους κόπους και προσπάθειες που κατέβαλε για το καλό της οικογένειάς του. Αν όμως, κουρασμένος όπως είναι, βρεγμένος και πεινασμένος, αρνηθεί να μπει μέσα και περπατήσει άλλο ένα χιλιόμετρο στο σκοτεινό και κρύο δάσος, τότε θα έχει καταβάλει όχι απλώς προσπάθεια, αλλά υπερπροσπάθεια.

Το σύστημα της πνευματικής εξέλιξης που διαμόρφωσε ο Γκουρτζίεφ, και το οποίο έγινε γνωστό με το όνομα “Η Εργασία” (The Work), είναι σύνθεση των αποκρυφιστικών παραδόσεων της Ανατολής και ιδιαίτερα αυτών του Βόρειου Βουδισμού του και του Σουφισμού. Το σύστημα του Γκουρτζίεφ βασίζεται στην ιδέα ότι η ανθρώπινη ζωή, όπως τη ζουν συνήθως οι άνθρωποι, μοιάζει με κατάσταση ύπνου και μόνο όταν αφυπνιστούν και βγουν από αυτή μέσω «συνειδητού μόχθου και επίπονων εσωτερικών διεργασιών», μπορούν να αρχίσουν να εξελίσσονται. Με το δόγμα του ο Γκουρτζίεφ ήθελε να αποδείξει την αποτελεσματικότητα ενός σύνθετου συστήματος ιδεών, το οποίο ακόμα και σήμερα εξακολουθεί να προσελκύει αρκετούς οπαδούς στη Δύση.

“Βλέποντας” το παρελθόν και το μέλλον
Για τη ζωή του Γκουρτζίεφ γνωρίζουμε λίγα πράγματα, κυρίως από τα όσα αποκάλυψε ο ίδιος στα έργα του. Γεννήθηκε, πιθανώς το 1866, στην Αλεξανδρούπολη της Αρμενίας – μια περιοχή της Ρωσίας στην οποία υπήρχε ένα συνονθύλευμα ανατολικών και δυτικών πολιτισμών. Από πολύ νεαρή ηλικία ήθελε να ανακαλύψει το λόγο της ανθρώπινης ύπαρξης. Αυτό έγινε ο κύριος στόχος της ζωής του.
Στο βιβλίο του Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους, ο Γκουρτζίεφ περιγράφει αυτό που αρχικά προσέλκυσε το ενδιαφέρον του στον μυστικισμό. O πατέρας του ήταν λαϊκός βάρδος και ένα από τα ποιήματα που συνήθιζε να απαγγέλλει στο νεαρό Γκουρτζίεφ αφορούσε τον Γιλγαμές, τον Σουμέριο βασιλιά που βασίλευσε την τρίτη χιλιετία πριν τη χρονολογία μας.

ΟΟ ήρωας Γιλγαμές (2500 π.Χ.)

Όταν ο Γκουρτζίεφ διάβασε σε κάποια εφημερίδα ότι αρχαιολόγοι είχαν ανακαλύψει στη Νινευή, την αρχαία πόλη της Ασσυρίας, πινακίδες πάνω στις οποίες ήταν γραμμένο το Έπος του Γιλγαμές, ενθουσιάστηκε με την ιδέα ότι ένα ποίημα που για εκείνον ήταν συνδεδεμένο με τον πατέρα του, είχε καταφέρει να επιβιώσει μέσω της προφορικής παράδοσης επί χιλιάδες χρόνια. Αυτό τον έκανε να αναρωτηθεί εάν υπήρχε πιθανότητα και άλλου είδους γνώσεις –αποκρυφιστικές– να έχουν διασωθεί μέσω της προφορικής παράδοσης διαμέσου των αιώνων.
Αυτό τον έκανε να αρχίσει να συναναστρέφεται νομαδικούς λαούς, όπως οι τσιγγάνοι, των οποίων ο τρόπος ζωής τον συνάρπαζε. Ιδιαίτερα τον είχε εντυπωσιάσει η ικανότητά τους να “βλέπουν” το παρελθόν και το μέλλον. Η λαχτάρα του να μάθει περισσότερα για τους τσιγγάνους, τον έκανε να εγκαταλείψει το σπίτι του, όταν ήταν έντεκα ετών, και να ταξιδέψει μαζί τους.
Στα 14 του χρόνια ο Γκουρτζίεφ είχε ήδη επισκεφθεί την Κωνσταντινούπολη και πολλές άλλες περιοχές της Μικράς Ασίας. Στη διάρκεια αυτών των ταξιδιών συνάντησε διάφορους ανθρώπους που τον έκαναν να ενδιαφερθεί ακόμα περισσότερο για τη μυστικιστική πλευρά της ζωής.
Ένας από τους ανθρώπους που συνάντησε στις περιπλανήσεις του ήταν ένας νεαρός άνδρας, ο οποίος μπορούσε να προβλέπει με εκπληκτική ακρίβεια το μέλλον. Καθόταν ανάμεσα σε δύο κεριά και κάρφωνε το βλέμμα του στο νύχι του αντίχειρά του έως ότου περιέλθει σε κατάσταση έκστασης. O μάντης αυτός προέβλεψε ότι ο Γκουρτζίεφ θα αποκτούσε ένα ιδιαίτερα επώδυνο εξάνθημα στη δεξιά του πλευρά και ότι μπορεί να του συνέβαινε κάποιο ατύχημα με μηχανή – προβλέψεις οι οποίες επαληθεύτηκαν μετά από χρόνια.
Ένα άλλο περιστατικό που τον επηρέασε βαθύτατα ήταν το θέαμα ενός νεαρού ο οποίος ήταν παράλυτος από τη μια πλευρά και σερνόταν για να καταφέρει να ανεβεί σ’ ένα λόφο. Όταν έφτασε στην κορυφή του λόφου, αποκοιμήθηκε δίπλα στην ιερή λάρνακα που βρισκόταν εκεί και όταν ξύπνησε είχε θεραπευτεί πλήρως.

O άνθρωπος που ταξίδευε πολύ

Λέγεται ότι τα ταξίδια συνεισφέρουν στη γνώση πολύ περισσότερο από ότι τα βιβλία. O Γκουρτζίεφ υπήρξε το ζωντανό παράδειγμα. Επειδή η επιστήμη δεν μπορούσε να εξηγήσει φαινόμενα όπως τα παραπάνω, ο Γκουρτζίεφ αποφάσισε να προσπαθήσει να ανακαλύψει τη σοφία που υποψιαζόταν ότι είχε διασωθεί μέσω της προφορικής παράδοσης, με την ελπίδα ότι έτσι θα έριχνε φως στα παράξενα περιστατικά που είχε δει με τα ίδια του τα μάτια.

Έχοντας αυτό τον σκοπό, οργάνωσε πολλά ταξίδια τα οποία διήρκεσαν από το 1887 έως το 1911. Επισκέφθηκε ιερούς τόπους σε όλη την Ευρώπη και την Ασία, συνοδευόμενος από μια ομάδα άλλοτε δεκαπέντε κι άλλοτε είκοσι ανδρών και γυναικών, οι οποίοι αυτοαποκαλούνταν “Αναζητητές της Αλήθειας”.

Σε ένα από τα ταξίδια του φιλοξενήθηκε για τρεις μήνες από τη μυστηριώδη “Αδελφότητα του Σαρμούνγκ”, όπως την αποκαλούσε ο ίδιος. Εκεί ανακάλυψε τελικά τη μυστική σοφία την οποία έψαχνε τόσα χρόνια. Μυήθηκε επίσης στο ιερό δόγμα του Σουφισμού – από το οποίο προέρχονται πολλές από τις ιεροτελεστίες του ισλαμικού κόσμου.

“Σαρμούνγκ” ή “Σαρμούν” είναι το όνομα που δίνει ο Γκουρτζίεφ στο Συναντήσεις με Αξιοσημείωτους Ανθρώπους, στο μοναστήρι όπου λέει ότι ολοκλήρωση την εσωτερική του εκπαίδευση. Δεν έχει επιβεβαιωθεί αν όντως το μοναστήρι υπήρξε, όντως, ποτέ. Ωστόσο, ο ζωγράφος Νίκολας Ρέριχ στο έργο του Τα Ιμαλάια των Αλτάι, μιλά για το μοναστήρι Τακούρ Γκούντλα με τρόπο που θυμίζει την περιγραφή του Σαρμούνγκ από τον Γκουρτζίεφ.

Νίκολας Ρέριχ. Αγία Σοφία η Παντοδύναμος (1932). Τέμπερα σε καμβά. Μουσείο Ρέριχ, Νέα Υόρκη.

Αν η λέξη Σαρμούνγκ προέρχεται από ένα σύνθετο όνομα της γλώσσας των Τοχάρων, μπορούμε να υποθέσουμε ότι εκφράζει την ινδοευρωπαϊκής καταγωγής ένωση του “sar” (εαυτός) και του “moung” (εικόνα). Από τη σκοπιά αυτή, θυμίζει τη Σαμπάλα, τον κρίκο που ενώνει τη Γη με τον ουρανό και που τόσο συχνά αναφέρεται στους μύθους της περιοχής.

Σύμφωνα πάντως με τον Γκουρτζίεφ, Σαρμούνγκ είναι το όνομα μιας φημισμένης σχολής εσωτερισμού που, σύμφωνα με την παράδοση, ιδρύθηκε στη Βαβυλώνα το 2500 π.Χ. και η οποία ήταν γνωστό ότι υπήρχε κάπου στη Μεσοποταμία μέχρι τον 6ο ή 7ο αιώνα μ.X. Εκτός των άλλων, ο Γκουρτζίεφ διδάχτηκε και σωματικές τεχνικές αυτομεταμόρφωσης –τεχνικές συγγενείς του ινδικού γιόγκα– καθώς και Ιερούς Χορούς. Και τα δύο αυτά θα αποτελούσαν τα επόμενα χρόνια αναπόσπαστο κομμάτι της διδασκαλίας του.

Συνάντηση διανοουμένων

Π.Ν. Ουσπένσκι (1878 – 1947)

Το 1912, όταν πλέον είχε σταματήσει να ταξιδεύει, ο Γκουρτζίεφ εγκαταστάθηκε στη Μόσχα. Πίστευε ότι οι γνώσεις που είχε αποκτήσει στα ταξίδια του θα ωφελούσαν τους ανθρώπους. Για το λόγο αυτό επιφορτίστηκε με το έργο της μετάδοσής τους. Το 1915 απόκτησε ως μαθητή τον Μοσχοβίτη φιλόσοφο Π.Ν. Ουσπένσκι.
O Ουσπένσκι είχε ταξιδέψει και ο ίδιος στην Ανατολή αναζητώντας τη σοφία, αλλά δεν είχε βρει τη φώτιση όπως ο Γκουρτζίεφ. Αν και διατηρούσε κάποιες επιφυλάξεις για τον ίδιο τον Γκουρτζίεφ, ο Ουσπένσκι πίστευε ότι βαθειά μέσα του ο Γκουρτζίεφ είχε τη σοφία που ο ίδιος λαχταρούσε ν’ αποκτήσει.
Αργότερα ο Ουσπένσκι, στο έργο του Αναζητώντας τον κόσμο του θαυμαστού, θα παρουσιάσει μια ανάλυση της πρώιμης διδασκαλίας του Γκουρτζίεφ.
H κατάρρευση της αστικής τάξης στη Ρωσία και τα γεγονότα που οδήγησαν στην Οκτωβριανή Επανάσταση το 1917 ανάγκασαν τον Γκουρτζίεφ να φύγει από τη Μόσχα αναζητώντας καταφύγιο στην Τιφλίδα της Γεωργίας. Τον ακολούθησε μια ομάδα αφοσιωμένων μαθητών, ανάμεσα στους οποίους ανήκε ο ταλαντούχος συνθέτης Τόμας ντε Χάρτμαν και η σύζυγός του Όλγα.
Μετά από μια σύντομη παραμονή στην Κωνσταντινούπολη, ο Γκουρτζίεφ ταξίδεψε με τους μαθητές του στην Ευρώπη. Το 1922 εγκαταστάθηκε στη Γαλλία, στο Φοντενεμπλό, όπου ίδρυσε το Ινστιτούτο για την Αρμονική Εξέλιξη του Ανθρώπου. Το Ινστιτούτο προσέλκυσε πολλούς ανθρώπους των γραμμάτων και των τεχνών τόσο από τις χώρες της Ευρώπης όσο και από τις Ηνωμένες Πολιτείες.
Πηγή: youmagazine.gr

Διαβάστε μία σύντομη βιογραφία του Γκουρτζίεφ, εδώ

 
Η κίνηση προς τη μεταμόρφωση -στην πραγματική μεταμόρφωση- είναι κάτι τόσο ιδιαίτερο, ένα μονοπάτι τόσο στενό, ώστε όσο περισσότερο το βλέπω, τόσο αντιλαμβάνομαι ότι δεν μπορεί να υπάρξει παρά μόνο σύμφωνα με καθολικούς νόμους και αρχές, τις ίδιες αρχές που λειτουργούν τόσο σε πολύ μεγάλη κλίμακα, όσο και σε πολύ μικρή κλίμακα, πολύ πιο μεγάλη και ταυτόχρονα πολύ πιο μικρή από αυτή του ανθρώπου. Αλλά αυτή η κίνηση δεν είναι τίποτε, αν δεν αποτελεί, με συγκεκριμένο τρόπο, μια φυσική διαδικασία. Δεν μπορούμε να τη σχεδιάσουμε, ούτε μπορούμε να την επινοήσουμε. Είναι κάτι που δεν έχει ενδιαφέρον, αν δεν συντονιστεί με το ανώτερο και το κατώτερο. Αντλεί την ορμή της, τη δύναμή της, από μια πολύ ανώτερη ευφυΐα, πολύ πιο πέρα από αυτή που μπορεί να προσδοκούμε  ότι θα προσεγγίσουμε εμείς οι ίδιοι.

Για τους περισσότερους από εμάς, τον περισσότερο καιρό, το μονοπάτι που ακολουθούμε δεν είναι ξεκάθαρο. Η μοναδική χρήσιμη προσπάθεια που θα μπορούσα να κάνω, αν είχα λίγη επιπλέον ενέργεια, είναι να μην λησμονώ ότι το μονοπάτι μου δεν είναι ξεκάθαρο, και να μην απομακρύνομαι από αυτό το γεγονός, ότι το μονοπάτι μου δεν είναι ξεκάθαρο. Σε αυτό το σημείο αρχίζει η εργασία του Γκουρτζίεφ και πάντοτε από εδώ θα ξαναρχίζει. Είναι αυτό που ονομάζω ξεκίνημα από το μηδέν. Δεν γνωρίζω τον εαυτό μου, το μονοπάτι μου δεν είναι ξεκάθαρο, δεν απομακρύνομαι λοιπόν από αυτό το σημείο. Παραμένω και περιμένω σε αυτό το σημείο, και, σιγά-σιγά, εμφανίζεται μια διάκριση. Είναι σε επαφή με μια φυσική κίνηση προς τον εαυτό μου, και τότε όλοι οι περισπασμοί και όλες οι διαστρεβλώσεις με ενοχλούν λιγότερο ή και εξαφανίζονται.

Νομίζω πως αυτός είναι ο μοναδικός δρόμος και δεν είναι πολύ γνωστός. Παραμένω εκεί, διαθέτω πολύ λίγη ελευθερία, που μπορώ να ονομάσω «Εγώ», επιπλέον ενέργεια! Όσο καταλαβαίνω τον εαυτό μου, δεν είμαι από τη μια πλευρά ένα συνειδητό ον, και από την άλλη είμαι πολλές διαφορετικές απόψεις, που πρέπει να μεταμορφωθούν σε συνειδητότητα. Είμαι πολλά διαφορετικά «εγώ», πολλά διαφορετικά κίνητρα, και κανένα από αυτά, ακόμη κι αν κάποιο στηρίζεται στις αληθινές ιδέες, δεν διαρκεί περισσότερο από τα άλλα. Έτσι, προκειμένου να εμφανισθεί η διάκριση ανάμεσα σε αυτό που είναι αληθινότερο, ανώτερο, διαρκέστερο, και σε αυτό που είναι εσφαλμένο, κατώτερο και παροδικό, θα πρέπει να εξακολουθήσω να στέκομαι μπροστά στο γεγονός πως είμαι ένα τίποτε, με πολλές διαφορετικές πλευρές, και ότι βρίσκομαι πάντοτε στον πειρασμό να απομακρυνθώ από τον στόχο μου.

John Pentland, Η έρευνα αρχίζει Τώρα. Γκουρτζίεφ, Κείμενα για τον άνθρωπο και τη διδασκαλία του που συγκέντρωσε ο Μπρούνο ντε Παναφιέ, Εκδόσεις Ζήτρος  

περισσότερα κείμενα, εδώ